บทคัดย่อ : โครงการพัฒนาคุณภาพผลพลอยได้ (By–product) จากกระบวนการผลิตทรายก่อสร้างเพื่อใช้เป็นวัตถุดิบทดแทนในอุตสาหกรรมแก้วและกระจก
ทรายแก้วเป็นหนึ่งในทรัพยากรแร่ธรรมชาติที่สำคัญ เป็นวัตถุดิบขั้นพื้นฐานที่ใช้ในอุตสาหกรรมต่างๆ อาทิ อุตสาหกรรมแก้วและกระจก อุตสาหกรรมเคมี อุตสาหกรรมเซรามิก โดยประเทศไทยมีการผลิตทรายแก้วเพื่อความต้องการใช้ในประเทศปีละประมาณ 1.5 ถึง 2.0 ล้านตัน ขณะที่ปริมาณสำรองทรายแก้วที่สามารถทำเหมืองได้มีอยู่ไม่มากนัก ประกอบกับกระแสการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมได้ทวีความรุนแรงขึ้น ทำให้การขยายพื้นที่ทำเหมืองแร่ต่างๆ รวมถึงทรายแก้วเป็นไปได้ยาก ดังนั้น หากไม่มีการเตรียมพร้อมในการสร้างความมั่นคงทางวัตถุดิบในอนาคตให้แก่ภาคอุตสาหกรรม อุตสาหกรรมที่ใช้ทรายแก้วเป็นวัตถุดิบอาจสูญเสียความสามารถในการแข่งขันได้
กรมอุตสาหกรรมพื้นฐานและการเหมืองแร่ กระทรวงอุตสาหกรรม ในฐานะที่เป็นหน่วยงานบริหารจัดการการใช้ทรัพยากรแร่ให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อประเทศ รวมทั้งสร้างความมั่นคงด้านวัตถุดิบให้เพียงพอต่อความต้องการใช้ของภาคอุตสาหกรรม จึงได้ดำเนิน “โครงการพัฒนาคุณภาพผลพลอยได้ (By-product) จากกระบวนการผลิตทรายก่อสร้าง ซึ่งส่วนใหญ่ใช้เป็นทรายถมที่ดินหรือเศษทรายทิ้ง เพื่อใช้เป็นวัตถุดิบทดแทนทรายแก้วธรรมชาติในอุตสาหกรรมแก้วและกระจก” โดยสำรวจ ศึกษาข้อมูลแหล่งทรายก่อสร้างและผลพลอยได้จากกระบวนการผลิตทรายก่อสร้างในประเทศไทย คัดเลือกแหล่งทรายก่อสร้างที่มีศักยภาพในการพัฒนาคุณภาพผลพลอยได้ฯ ศึกษาทดลองทั้งในระดับห้องปฏิบัติการ (Lab scale) และระดับโรงงานต้นแบบ (Pilot scale) เพื่อพัฒนาคุณภาพผลพลอยได้ฯ สำหรับใช้เป็นวัตถุดิบทดแทนทรายแก้วในอุตสาหกรรมแก้วและกระจก รวมทั้งทดลองนำผลพลอยได้ฯ ที่ผ่านการเพิ่มคุณภาพมาใช้เป็นวัตถุดิบทดแทนทรายแก้วธรรมชาติในกระบวนการผลิตแก้วและกระจก ผลการศึกษา พบว่า ประสบความสำเร็จในการเพิ่มคุณภาพผลพลอยได้ฯ ด้วยเทคโนโลยีแต่งแร่ ให้มีขนาด คุณภาพ และองค์ประกอบทางเคมีสามารถใช้เป็นวัตถุดิบทดแทนทรายแก้วธรรมชาติในการผลิตแก้วและกระจกได้ ด้วยต้นทุนที่สามารถดำเนินการได้ในเชิงพาณิชย์ โดย
· ในกระบวนการผลิตกระจกใสแผ่นเรียบ ผลพลอยได้ฯ หรือเศษทรายทิ้งที่ผ่านการเพิ่มคุณภาพ สามารถใช้เป็นวัตถุดิบทดแทนทรายแก้วธรรมชาติ ได้ถึง 55%
· ในกระบวนการผลิตขวดแก้วสีชา ผลพลอยได้ฯ หรือเศษทรายทิ้งที่ผ่านการเพิ่มคุณภาพ สามารถใช้เป็นวัตถุดิบทดแทนทรายแก้วธรรมชาติ ได้ 100%
ขณะนี้ได้มีผู้ประกอบการนำเทคโนโลยีดังกล่าวไปใช้ในเชิงพาณิชย์แล้ว ทั้งนี้ จากผลการประเมินข้อมูลเบื้องต้น พบว่า มีผลพลอยได้หรือเศษทรายทิ้งจากกระบวนการผลิตทรายก่อสร้างในประเทศไทย 30 – 40 ล้านตัน คาดว่าจะสามารถนำมาเพิ่มคุณภาพเพื่อเป็นวัตถุดิบทดแทนทรายแก้วธรรมชาติได้ไม่น้อยกว่า 15 ล้านตัน คิดเป็นมูลค่ากว่า 7,500 ล้านบาท